Actuele tentoonstellingen:
Gebroeders van Lymborch programma en Museum Kasteel Wijchen:
Verwacht:
Nieuwe tentoonstelling:
Meester B. Vakbroeder van de Van Lymborchs
Van 9 april tot 16 oktober 2023 toont het Gebroeders van Lymborch Huis in Nijmegen een 12-tal originele pagina’s uit een bijzonder en tot op heden volledig onbekend manuscript. Al deze pagina’s zijn rijk gedecoreerd met honderden gouden wingerdblaadjes die volledig overeenkomen met de margeversieringen van de Belles Heures. Het getijdenboek dat de Gebroeders van Lymborch tussen 1405 en 1409 voor de hertog Van Berry in Parijs verluchtigden.
Door deze opvallende overeenkomst is het zo goed als zeker dat deze zelfde margeschilder intensief heeft samengewerkt met de Gebroeders van Lymborch aan de Belles Heures. Daarom heeft deze de naam Meester B van de marge van de Belles Heures gekregen. Een anonieme noodnaam, zoals vele (marge)schilders uit die tijd ten deel is gevallen, bij gebrek aan de overlevering van een echte naam. Hiermee hoort deze tot de beste en meest gewaarde margeschilders uit die tijd.
Het vervaardigen van een getijdenboek gebeurde door diverse ambachtslieden die het werk aan elkaar doorgaven. Eerst werd het schrijfwerk gedaan, vervolgens werden de marges versierd en als laatste kwamen de miniaturisten die de afbeeldingen afschilderden. Het was in zekere zin teamwerk waarbij de miniaturisten zoals de Gebroeders van Lymborch, de leiding hadden over het gehele productieproces. Omdat het de miniaturisten zijn die de uiteindelijke leiding hadden, worden de margeschilders vaak als de ‘mindere’ kunstenaars afgeschilderd. De kwaliteit van deze randversiering bewijst het tegendeel. Deze schilder, weliswaar met een ander specialisme, mag met recht een meester genoemd worden.
De losse bladen uit dit tot op heden onbekende getijdenboek worden op dit moment materiaaltechnisch onderzocht door Naturalis in Leiden in samenwerking met de Universiteit Wageningen. Aan de hand van analyse van eiwitsporen en DNA-resten in het perkament hoopt men meer te weten te komen over de herkomst van dit boek. De resultaten van dit onderzoek zullen waarschijnlijk in 2024 gepubliceerd worden in deel 3 van de Maelwael Van Lymborch Studies.
Daarnaast wordt door middel van kunsthistorisch onderzoek getracht zoveel mogelijk bladen van dit getijdenboek wereldwijd te traceren en te digitaliseren, waardoor een digitale reconstructie van het getijdenboek mogelijk wordt. Op basis van de gevonden bladen kan dan hopelijk een analyse worden gemaakt: wie was de opdrachtgever, welke volgorde had het oorspronkelijke manuscript, en waarin onderscheidt het zich van andere getijdenboeken?
Wat al bekend is dankzij dit onderzoek van Rob Dückers (Emerson College Boston-Well) en Hanneke van Asperen (Radboud Universiteit Nijmegen) is dat de perkamenten bladen die nu te zien zijn, zijn losgesneden uit een boek dat verrassende overeenkomsten vertoond met de getijdenboeken uit de collectie van hertog Jan van Berry. Uit zijn bibliotheek zijn momenteel nog 8 getijdenboeken bekend, waaronder de genoemde Belles Heures en de Très Riches Heures waaraan de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch hebben gewerkt. De Belles Heures is een van de topstukken van het Metropolitan Museum of Art in New York. 17 dubbele pagina’s van de Belles Heures vormden het hoogtepunt van de expositie Nijmeegse meesters aan het Franse hof in Museum Het Valkhof in 2005. We weten uit zijn inventaris dat hertog Jan van Berry in totaal 15 getijdenboeken bezat. De bladen die nu zijn gevonden, vormen waarschijnlijk samen een van de ontbrekende 7 boeken. Een bijzondere vondst van wereldformaat. Met de expositie in het Gebroeders van Lymborch Huis krijgt Meester B zo voor de tweede maal een podium in Nijmegen, maar ditmaal als margeschilder in de centrale rol.
De expositie Meester B. in het Gebroeders van Lymborch Huis is mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van onze vrienden en vrijwilligers, de stichting Maelwael Van Lymborch Studies, het Valkhofmuseum en diverse private bruikleengevers. Waarvoor onze grote dank.
Helaas geen Gebroeders van Lymborch Festival in 2023
Het Gebroeders van Lymborch Festival is sinds 2005 een jaarlijks terugkerend evenement; een niet weg te denken begrip in Nijmegen. Met pijn in het hart is het bestuur van de Stichting Maelwael Van Lymborch nu gedwongen de editie voor 2023 af te blazen.
Na twee aangepaste, maar zeer geslaagde versies in de coronajaren, is in 2022 een succesvolle herstart gemaakt met het vertrouwde Gebroeders van Lymborch Festival. Middels een ambachtenmarkt, opvoeringen van tableaux vivants, muziek en theater konden bezoekers wederom op een laagdrempelige en toegankelijke manier kennismaken met de leefwereld en wereldkunst van de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch rond 1400.
De Stichting Maelwael Van Lymborch organiseert het populaire middeleeuwse festival al sinds de succesvolle tentoonstelling over de Gebroeders van Lymborch in Museum Het Valkhof in 2005. Het festival vertelt het verhaal van de Gebroeders van Lymborch. Het is een spannend verhaal, over drie doodgewone jongens uit een Nijmeegse ambachtsfamilie die een fantastische internationale schilderscarrière maakten. Deze drie Nijmegenaars zijn met hun oom Johan Maelwael te beschouwen als de grondleggers van de Nederlandse schilderkunst. Dankzij de bijzonder vruchtbare combinatie van het ongelooflijke talent van deze broers, en hun opvoeding in een ambachtsfamilie aan de Burchtstraat tussen de Valkhofburcht en de Stevenskerk – een plek waar vele ambachtslieden toe aangetrokken waren door de aanwezigheid van deze twee grote opdrachtgevers – konden zij uitgroeien tot de beste schilders van hun tijd. Hiermee mag Nijmegen zich met recht de bakermat van de Nederlandse schilderkunst noemen. Dit is een verhaal waar we trots op mogen zijn als stad. Een verhaal dat iedere Nijmegenaar hoort te kennen.
Jarenlang was het een groot succes maar door stijgende kosten, het wegvallen van provinciale subsidies, en omdat de erfgoedregeling van de Gemeente Nijmegen nog wordt ontwikkeld waardoor er nu beperkte middelen beschikbaar zijn voor de subsidie, is het op dit moment niet haalbaar om een dergelijk groot festival te organiseren. Hierdoor voelt het bestuur zich helaas genoodzaakt deze beslissing voor het eerst te nemen. Het Gebroeders van Lymborch Festival is niet het eerste culturele festival in Nijmegen dat dit jaar niet door zal gaan. Eerder al werd aangekondigd dat voor het Festival Op ’t Eiland voorgoed het doek valt.
Over de toekomst van het festival is Lieke Kamphuis, directeur van de stichting, nog voorzichtig: “we gaan uit van een meer structurele ondersteuning van de Gemeente Nijmegen als de erfgoedregeling is gerealiseerd. In samenwerking met lokale partners zien we daarom kansen om het festival in vernieuwde vorm terug te laten keren in 2024. We zien ook dat het de afgelopen jaren steeds lastiger is geworden om als cultureel erfgoedfestival overeind te blijven. Door wegvallende subsidies en stijgende kosten is er steeds minder ruimte voor cultuur, terwijl dit juist in een tumultueuze tijd als deze zó belangrijk is.”
De Stichting Maelwael Van Lymborch en Gebroeders van Lymborch Huis stelt per 1 januari 2023 Lieke Kamphuis aan als nieuwe directeur. Aanleiding voor deze directiewisseling is het aanstaande vertrek van Rosalie Thomassen die sinds april 2019 directeur van de stichting is.
Uitdagende jaren
Thomassen startte in april 2019 met de opgave om binnen drie maanden het Gebroeders van Lymborch Huis ingericht en feestelijk geopend te hebben. Tegelijk stond zij voor de opgave ambities betreffende het Huis en Festival waar te maken die de stichting wilde inzetten met een transitie:
Tot onze tevredenheid kunnen we stellen dat Rosalie Thomassens werkwijze de transitie voor een belangrijk deel heeft kunnen realiseren en daarmee voor haar opvolger Lieke Kamphuis een fundament heeft gerealiseerd waarop zij kan voortbouwen. De prestatie van Thomassen is des te opmerkelijker omdat een belangrijk deel van haar periode gekenmerkt werd door de belemmeringen van corona, voor een publieksorganisatie als de stichting gebroeders van Lymborch een enorme beperking.
Thomassen kijkt terug: “Het was een ware eer om de stichting samen met geweldige collega’s en vrijwilligers door een transitie te loodsen”. Thomassen was in september jongstleden nog verantwoordelijk voor het geslaagde Gebroeders van Lymborch Festival dat circa 12.000 bezoekers trok.
Thomassen over haar besluit om te stoppen: “Na bijna vier uitdagende jaren is het tijd om het stokje over te dragen aan een waardige opvolger die met een frisse blik de stichting, het Huis én het festival en de bijbehorende vrijwilligersorganisatie naar een next level kan brengen”. Thomassen is zelfstandig ondernemer en blijft als extern adviseur betrokken bij de stichting Maelwael Van Lymborch.
Stichting met een missie
Wij zien als stichtingsbestuur in Lieke Kamphuis de juiste persoon als nieuwe directeur. Sinds 2019 is zij aan de stichting verbonden als rondleider en mediëvist en heeft zich al ingezet voor de autonome stichting Maelwael Van Lymborch Studies. Zij wil graag aan de slag met de missie van de stichtingen: bekendheid geven aan het werk en leven van de gebroeders Van Lymborch, het ontstaan van de Nederlandse schilderkunst in Nijmegen en dit tot inspiratiebron maken voor een zo breed mogelijk publiek.
Lieke Kamphuis over haar benoeming: “De werken van de familie Maelwael Van Lymborch behoren tot de absolute top van de laatmiddeleeuwse kunst en spreken tot de verbeelding van velen, ook die van mij. Hun geschiedenis is een belangrijk onderdeel van het verhaal van de stad Nijmegen en van Gelderland. De Stichting Maelwael Van Lymborch en Gebroeders van Lymborch Huis hebben sinds oprichting in 2003 dit belangrijke stuk erfgoed steeds meer bekendheid gegeven binnen de stad én daarbuiten”.
“Onder leiding van Rosalie is de stichting een koers ingeslagen waarbij de inhoud meer centraal staat, met een festival dat niet alleen vermaakt maar juist ook educatief is. Met een museumhuis waar jaarrond door middel van wisselende exposities de bezoekers steeds iets nieuws geboden wordt. Het is een eer en uitdaging om dat te mogen continueren samen met al die vrijwilligers en partners van de stichting”, besluit Kamphuis. “Hierbij zie ik mijn benoeming, als mediëvist, niet als breuk met mijn voorganger maar juist als bestendiging van de door haar ingeslagen inhoudelijke koers”, concludeert Kamphuis.
De door het huidige gemeentebestuur aangekondigde extra inzet voor erfgoed biedt ook kansen om meer ambities van de stichting in de komende jaren te gaan waarmaken. De stichting wil geschiedenis levend en leerzaam maken. Bijvoorbeeld door de tableaux vivants te laten uitgroeien tot een voorstelling met nationale uitstraling. Door de GvLjr Scholendag te laten uitgroeien tot een unieke dag waar iedere basisschoolleerling een keer geweest moet zijn. Door het partnerschap met de autonome stichting Maelwael Van Lymborch Studies volop te benutten en baanbrekend onderzoek mogelijk te maken en te vertalen naar aantrekkelijke tentoonstellingen en publieksactiviteiten.
Over Lieke Kamphuis
Lieke Kamphuis studeerde Geschiedenis in Nijmegen en deed vervolgens de master Medieval Studies in York in Engeland. Daarnaast heeft zij recent de master Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit afgerond, waarbij zij is afgestudeerd op het werk van de Gebroeders van Lymborch. De afgelopen jaren was zij werkzaam bij verschillende zorgorganisaties.
In eindeloze reproductie… Hoe de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch ons beeld van de middeleeuwen bepalen
Expositie Gebroeders van Lymborch Huis 2 oktober 2022 – 2 april 2023
Het werk van de Gebroeders van Lymborch heeft zich het grootste deel van zijn ruim 600 jaar lange bestaan afgespeeld in het duister. Het was niet bestemd voor onze ogen. Het was gemaakt voor het persoonlijke genot van hertogen en prinsen. Opgeborgen in een paar gesloten boeken in ontoegankelijke privébibliotheken.
Halverwege de 20e eeuw komt daar plots verandering in. Door de snelle innovaties in fotografie en reproductietechniek wordt hun kunst voor het grote publiek toegankelijk. In januari 1948 drukt het Amerikaanse fotomagazine Life in zijn eerste volledige kleurenuitgave de – nu zo bekende – twaalf kalenderbladen paginagroot af. In menig huiskamer worden de kleurige platen opgehangen.
Met name de kalenderafbeeldingen uit de Très Riches Heures worden bij uitstek de iconen die voor onze tijd de late middeleeuwen zouden verbeelden. Het zijn deze afbeeldingen van de wisselende seizoenen, landschappen, kastelen, boeren en edelen die ons beeld van de middeleeuwen hebben gevormd. Zoals Umberto Eco schreef: “De Très Riches Heures zijn als een filmdocumentaire die ons het leven van een tijdperk toont. Geen enkele film kan tippen aan de getrouwheid, de pracht en de ontroerende schoonheid van dit werk.”
Nu verschijnen de afbeeldingen van de drie Gebroeders van Lymborch overal. Van ansichtkaarten tot posters, van betaalbare publieksuitgaven tot schoolboeken. Van kussenslopen tot pyjama’s, van postzegels tot wandklokken. Alles vrolijk opgesierd met hun schilderingen, maar meestal zonder de vermelding van de naam van de makers. Deze afbeeldingen – die ooit opgesloten lagen, slechts zichtbaar voor de ‘lucky few’ – komen nu via diverse reproducties tot ons.
De expositie in het Gebroeders van Lymborch Huis toont een aantal bijzondere reproducties. De eerste zwart/wit heliogravures uit 1884 in de Gazette des Beaux-arts, de eerste kleurendruk in de uitgaves van Paul Durrieu (1904), Verve magazine (1940) en het Amerikaanse Life magazine (1948), met de keurig weggeretoucheerde genitaliën in het kalenderblad van de maand februari. Daarnaast tal van curiosa: postzegels uit Ierland en Paraquay, een wandklok uit Duitsland en een persoonlijke kerstgroet van Kuifje door Hergé.
Opening: zondag 2 oktober 16.00 uur met wethouder Tobias van Elferen
Middeleeuwse topstukken in de hoofdrol bij Gebroeders van Lymborch Festival
De Nijmeegse gebroeders Van Lymborch staan bekend als grondleggers van de Nederlandse schilderkunst. Altijd al stond hun werk en leven centraal in de activiteiten van de stichting Maelwael Van Lymborch, die sinds 2005 het Gebroeders van Lymborch Festival organiseert en sinds 2019 het Gebroeders van Lymborch Huis openstelt voor tentoonstellingen en rondleidingen. De miniaturen uit hun wereldberoemde getijdenboeken spelen op 10 en 11 september een nieuwe hoofdrol tijdens het Gebroeders van Lymborch Festival op het Valkhof.
Levende miniaturen
Een aantal miniaturen uit het getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry wordt tot leven gewekt in een spannend verhaal dat zich voltrekt in het Valkhofpark. Het fictieve verhaal gaat over de tragische dood van de vroeg gestorven broers Paul, Johan en Herman van Lymborch. Zijn zij wel gestorven aan de pest of was er meer aan de hand? Zus Greta van Lymborch neemt de bezoeker mee in dit mysterie dat telkens begint in de Barbarossaruïne en eindigt op het toernooiveld in het park. De tableaux vivants zijn gratis en zonder reservering te bezoeken.
Middeleeuwse ambachten, vertier én bier
De levende miniaturen vol prachtig geklede middeleeuwse personages zijn te bewonderen te midden van de middeleeuwse ambachtenmarkt vol vertier op het Valkhof. Bij iedere kraam kan er iets geproefd, geprobeerd en geleerd worden. Kom mee helpen smeden, weven, snijden, looien enzovoorts. Dans mee met de troubadours. Strijd mee als jonge ridder in spe. Of strijk neer bij de taveerne die tijdens het festivalweekend een primeur serveert, het gloednieuwe La Blonde des Frères, een benefietbier gebrouwen ter ere van de Gebroeders van Lymborch waarvan de opbrengst ter goede komt van het werk van deze educatieve en culturele non-profitorganisatie.
Gebroeders van Lymborch Huis en stadswandeling
Het Gebroeders van Lymborch Huis is tijdens het festivalweekend geopend tegen gereduceerd tarief (€ 3,00 p.p., reserveren wordt aangeraden). Vanuit het Valkhof en naar het Gebroeders van Lymborch Huis wandelt dit weekend ook de vrolijke marskramer Ronaldus Volvuur. Hij neemt bezoekers mee op tour door de Nijmeegse binnenstad en beproeft met veel humor de historische kennis van de deelnemers. Deze tour kan vooraf gereserveerd worden of ter plaatse in het Valkhofpark.
GvLjr Scholendag
Het festival wordt voorafgegaan door een inmiddels volgeboekte GvLjr Scholendag i.s.m. Museum Het Valkhof en De Bastei. Ongeveer 500 kinderen van vele basisscholen uit Nijmegen en omgeving ontdekken hier het vernuft uit de middeleeuwen tijdens allerlei spannende en inspirerende workshops in het Valkhofkwartier.
Stevenskerk en Sint Nicolaaskapel
Het Gebroeders van Lymborch Festival vindt plaats tijdens de Open Monumentendagen 2022. Op het Valkhof is ook de Sint Nicolaaskapel opengesteld. Er vinden lezingen plaats over de meest wonderbaarlijke kledij in de Très Riches Heures miniaturen en tussentijds is er middeleeuwse muziek te beluisteren.
De Stevenskerk viert vanaf dit najaar haar 750-jarige bestaan. Ter ere van dit heuglijke feit is er op zondagochtend 11 september een middeleeuwse viering met middeleeuwse zang en muziek en een middeleeuwse entrada.
Meer info over programmatijden: zie Festival
Op het voormalige kasteelterrein Oosthof in Jabbeke werd in het weekend van 9 en 10 juli 2022 voor het eerst een middeleeuws festival georganiseerd, in de traditie van de steekspelen in het nabij gelegen Brugge. In het oude kasteel heeft de beroemde schrijver Jacob van Maerleant gewoond.
Als Marsilius Van Inghen Geselscap (een deelgroep van de Gebroeders van Lymborch) waren we uitgenodigd om als grafelijk gezelschap present te zijn op het festival. Met 10 deelnemers zijn we naar Brugge afgereisd: Marco & Lianne, Uta & Ton, Marijke & Jos, René & Margot, Bernard en Joris.
Zaterdagochtend maakte we deel uit van de optocht, zaterdagavond waren we uitgenodigd om tijdens het middeleeuwse banket in de Oosthof toelichting te geven op onze kostuums en de kunst van de drie Lymborch broeders.
Als adellijk gezelschap mochten we op twee dagen ’s middags zitting nemen op de eretribune van het Steekspel, samen met de schout en schepen van Jabbeke. Zo’n 20 ridders te paard, waaronder ook enkele geduchte jonkvrouwen, braken vele lansen voordat uiteindelijk een Franse ridder met de eer ging strijken. Hij mocht uit onze handen een magnum fles Belgisch bier ontvangen.
Tussen de steekspelen door werd de veldslag om het kasteel nagespeeld, met bijna 100 soldaten en boogschutters, alsmede natuurlijk enkele kanonnen die bulderden.
Volgens de VRT nieuwssite was het evenement in Jabbeke met ruim 450 re-enacters op een terrein van bijna 3 hectare het grootste middeleeuwse festival ooit in Vlaanderen georganiseerd. Er waren diverse locaties met elk een eigen tijdvak, van vroege tot late middeleeuwen.
Het was een prachtig evenement met veel Belgische en Franse groepen, alsmede enkele Nederlandse groepen. Ons gezelschap mocht overdag verblijven bij de Hanze Compagnie uit Kampen, waar de grote luifel een welkome beschutting bood tegen de zon. Intussen konden we hun ambachten bewonderen, zoals smeden, touwslagen en borduren.
We hebben genoten van het mooie weer en de leuke contacten. Als Marsilius Geselscap plannen we nog meer bezoeken aan festivals in Nederland, Duitsland en België.
Organisatie: Joris Leijten & Uta Meier
Wij hebben ons publiek gemist. Toch kijken wij tevreden terug naar onze online Gebroeders van Lymborch Dagen, die wij op 27 en 28 december live mochten uitzenden vanuit de Stevenskerk in Nijmegen. Met 7500 online weergaven en een herhaling van onze talkshow De Lymborch Draait Door op streekomroep RN7 op nieuwjaarsdag hebben wij toch het gevoel dat u en wij dichtbij waren.
Heeft u de uitzendingen gemist? Bekijk ze dan nog eens op uw gemak terug:
BOEKENTIP | In de nieuwe uitgave ‘Nieuwe Horizonten in de kunst van de Maelwael-Van Lymborchs’ wordt voor het eerst de invloed van het Oosten en Zuiden beschreven, van Mongolië, India, de Arabische landen en Afrika tot Byzantium. Het is Deel 1 van een nieuwe reeks Nederlandstalige, rijk geïllustreerde themacahiers. Hoewel wetenschappelijk van aard zijn de teksten toegankelijk geschreven. Het boek is te bestellen via de webshop.