In eindeloze reproductie… Hoe de Nijmeegse Gebroeders van Lymborch ons beeld van de middeleeuwen bepalen

Expositie 2 oktober 2022 – 2 april 2023

Het werk van de Gebroeders van Lymborch heeft zich het grootste deel van zijn ruim 600 jaar lange bestaan afgespeeld in het duister. Het was niet bestemd voor onze ogen. Het was gemaakt voor het persoonlijke genot van hertogen en prinsen. Opgeborgen in een paar gesloten boeken in ontoegankelijke privébibliotheken.

Halverwege de 20e eeuw komt daar plots verandering in. Door de snelle innovaties in fotografie en reproductietechniek wordt hun kunst voor het grote publiek toegankelijk. In januari 1948 drukt het Amerikaanse fotomagazine Life in zijn eerste volledige kleurenuitgave de – nu zo bekende – twaalf kalenderbladen paginagroot af. In menig huiskamer worden de kleurige platen opgehangen.

Met name de kalenderafbeeldingen uit de Très Riches Heures worden bij uitstek de iconen die voor onze tijd de late middeleeuwen zouden verbeelden. Het zijn deze afbeeldingen van de wisselende seizoenen, landschappen, kastelen, boeren en edelen die ons beeld van de middeleeuwen hebben gevormd. Zoals Umberto Eco schreef: “De Très Riches Heures zijn als een filmdocumentaire die ons het leven van een tijdperk toont. Geen enkele film kan tippen aan de getrouwheid, de pracht en de ontroerende schoonheid van dit werk.”

Nu verschijnen de afbeeldingen van de drie Gebroeders van Lymborch overal. Van ansichtkaarten tot posters, van betaalbare publieksuitgaven tot schoolboeken. Van kussenslopen tot pyjama’s, van postzegels tot wandklokken. Alles vrolijk opgesierd met hun schilderingen, maar meestal zonder de vermelding van de naam van de makers. Deze afbeeldingen – die ooit opgesloten lagen, slechts zichtbaar voor de ‘lucky few’ – komen nu via diverse reproducties tot ons.

De expositie in het Gebroeders van Lymborch Huis toont een aantal bijzondere reproducties. De eerste zwart/wit heliogravures uit 1884 in de Gazette des Beaux-arts, de eerste kleurendruk in de uitgaves van Paul Durrieu (1904), Verve magazine (1940) en het Amerikaanse Life magazine (1948), met de keurig weggeretoucheerde genitaliën in het kalenderblad van de maand februari. Daarnaast tal van curiosa: postzegels uit Ierland en Paraquay, een wandklok uit Duitsland en een persoonlijke kerstgroet van Kuifje door Hergé.

Begin 2023: expositie en presentatie van wetenschappelijk onderzoek naar onbekend manuscript van Meester B van de Belles Heures (i.s.m. Stichting Maelwael Van Lymborch Studies)

Mythische Monsters & fantasievolle creaturen in middeleeuwse handschriften

Tussen de bladen van middeleeuwse boeken vinden we een wereld vol fantasie, waar niet alleen het alledaagse, maar ook het bijzondere zijn plek heeft. Onder de opmerkelijke schepsels die deze handschriften bevolken hebben de monsters een aparte plaats. Het woord ‘monster’ komt van het Latijnse monstrum, wat ‘iets waarvoor men moet oppassen’ betekent. Voor de middeleeuwse mens vormden monsters en fabeldieren dan ook een concrete waarschuwing. 

'Gezongen gebed': Gregoriaanse gezangen in middeleeuwse handschriften.
Ervaar een luisterrijke verzameling van een aantal originele muzieknotaties uit liturgische boeken uit de late middeleeuwen. Speciaal voor het Gebroeders van Lymborch Huis zijn deze fragmenten ingezongen door Schola Cantorum Karolus Magnus. Tijdens de expositie of later thuis kun je hiervan genieten met een speciaal voor deze tentoonstelling uitgebracht boekje dat je gratis meekrijgt bij een bezoek. Musicerende engelen uit het werk van de gebroeders Van Lymborch verluchtigen het geheel!

Meesters in de marge: Randversiering in handschriften uit de tijd van de Gebroeders van Lymborch

Een zestal originele manuscript bladen uit de tijd van de gebroeders Van Lymborch zullen dan in ons Huis te zien zijn. Een van deze bladen is duidelijk van dezelfde hand als de margeschilder van de gouden wingerdbladen in de Belles Heures. Een heel bijzondere ontdekking! 

De handschriften waarin de gebroeders Van Lymborch hun miniaturen hebben geschilderd, waaronder de Belles Heures en de Très Riches Heures, zijn terecht wereldberoemd. Hun schilderkunst behoort tot het mooiste dat is overgeleverd uit wat de historicus Johan Huizinga het ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ noemde. 

Hoe beroemd deze handschriften en hun makers ook zijn, vaak gaat maar weinig aandacht uit naar de versiering in de marges rond de tekst en de miniaturen, die werd aangebracht door andere, gespecialiseerde vaklieden. Onterecht, want ook deze decoratie bepaalt voor een deel de visuele indruk van een opengeslagen handschrift. Niet alleen werden deze decoratieschilders in hun eigen tijd hogelijk gewaardeerd – contemporaine bronnen spreken over ‘grans ouvriers’ oftewel grote meesters  – ook is in de afgelopen decennia het onderzoek naar hun werk in een stroomversnelling gekomen.

Aan de hand van een aantal originele bladen uit handschriften uit de tijd en deels uit de omgeving van de gebroeders Van Lymborch, aangevuld met facsimiles, toont deze kleine expositie de variëteit en de kwaliteit van het werk van deze ‘grans ouvriers’.